วัดเขาขุนพนม เดิมชื่อ วัดเขาน้อย แต่ตามตำนานสร้างพระธาตุกล่าวว่า เดิมชื่อ วัดเขาคุมพนมต่อมาได้เปลี่ยนชื่อเป็น วัดเขาขุนพนม ตามชื่อ ขุนพนมวัง กษัตริย์เมืองนครศรีธรรมราช ราชบุตรเขยพระเจ้าอู่ทอง แห่งกรุงศรีอยุธยาได้สร้างสถานที่แห่งนี้ไว้เพื่อเป็นที่หลบภัย เมื่อยามข้าศึกบุกมาประชิด
วัดขุนเขาพนม ตั้งอยู่ที่ตำบลบ้านเกาะ อำเภอ พรหมคีรี จังหวัดนครศรีธรรมราช เป็นวัดเก่าแก่แห่งหนึ่งของจังหวัดนครศรีธรรมราช จากหลักฐานด้านโบราณคดี ประเภทโบราณวัตถุ และโบราณสถานต่าง ๆ ที่พบภายในบริเวณวัด สามารถบ่งชี้ได้ว่า วัดขุนเขาพนม สร้างขึ้นในสมัยอยุธยาตอนปลายหรือสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น หลักฐานทางประวัติศาสตร์
ผู้ใดกระทำการลบหลู่มีอันเป็นไป
ความเชื่อ ความศรัทธาของชาวบ้านที่มีต่อหลวงพ่อ นามว่าพ่อท่านกลาย (พระครูวิบูลย์พนมรักษณ์) พระผู้เข้ามาบูรณปฏิสังขรณ์ วัดเขาขุนพนมตั้งแต่ปี พ.ศ. 2498 หลังจากที่วัดร้างมาหลายปี เป็นผู้ค้นพบพระพุทธรูปจากถ้ำต่าง ๆ ในเขาขุนพนมมากมาย ทั้งที่เป็นพระพุทธรูปทองคำ และเงินยวง ในปี พ.ศ. 2502 พ่อท่านกลายได้เดินเท้า เพื่อไปรับเสด็จพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช ที่น้ำตกพรหมโลก และได้ทูลถวายพระพุทธรูปเงินยวง ที่พ่อท่านกลายได้รับนิมิตรจากเทวดา ให้ไปนำมาเพื่อถวายแด่กษัตริย์ผู้ซึ่งมีบารมีสูง พ่อท่านกลายได้มรณะภาพเมื่อปี พ.ศ. 2536 รวมศิริอายุได้ 94 พรรษาปาฏิหารย์ที่เกิดหลังพ่อท่านกลายละสังขาร คือสรีรสังขารของพ่อท่านกลาย ซึ่งไม่เน่า ไม่เปื่อย มีการสร้างมณฑปพ่อท่านกลาย ปี พ.ศ. 2548 เป็นสถานที่เก็บรักษาสรีระของพ่อท่านกลาย นอนสงบนิ่งอยู่ในโลงแก้ว
เขาขุนพนม นามแห่งขุนเขาลูกนี้ กระเดื่องดังมานานแล้ว ด้วยว่ามีการสำรวจทางโบราณคดี พบว่าเขาขุนพนม เคยเป็นแหล่งพักพิง ของมนุษย์ก่อนประวัติศาสตร์ เพราะพบเครื่องมือหินขัด เศรษภาชนะดินเผาเนื้อหยาบแต่ลลายเชือกทาบ อายุราวประมาณพุทธศตวรรษที่ 10 และที่สำคัญสถานที่แห่งนี้มีเรื่องราว ร่องรอย ตำนานในการตามรอย สถานที่ที่เป็นแหล่งพำนัก พักพิง บำเพ็ญเพียร ของบุรุษนักรบผู้เป็นมหาราช “พระเจ้าตากสินมหาราช” เมื่อครั้งที่พระองค์เสด็จหนีภัยทางการเมืองมายังจังหวัดนครศรีธรรมราช ไม่ได้ถูกทุบด้วยไม้ท่อนจันทร์
ซึ่งภายในพื้นที่วัดแห่งนี้ มีการผูกโยงตำนานเรื่องเล่า เรื่องราวทางประวัติศาสตร์ ณ สถานที่แห่งไว้ในพื้นที่กล่าวกันว่า ถ้ำขุนพนมหรือถ้ำพระเจ้าตาก ภายในถ้ำแห่งขุนเขาลูกนี้ เป็นที่บำเพ็ญเพียรภาวนา พร้อมด้วยผู้ติดตามจำนวนหนึ่ง และพระองค์ได้สวรรคตในขณะเป็นพระภิกษุที่วัดแห่งนี้ ซึ่งเล่าประกอบหลักฐานกล่าวต่อ ๆ กันมาตั้งแต่บรรพชน ทั้งที่เป็นโบราณสถาน โบราณวัตถุ หรืออยู่ในรูปมุขปาถะ เรื่องเล่าต่าง ๆกันมา ดังเช่น
เพลงร้องเรือปริศนา ที่มีเนื้อหา
“ฮาเหอ…ว่าแป๊ะหนวดยาว เราสิ้นทุกข์ เอาศพใส่โลกดีบุกค้างไว้ในดอนดง ลูกเจ้าจอมหม่อมปลัดถือฉัตรถือธง เอาศพไปค้างไว้ในดอนดง ค่อยปลงศพบนเมรุใหญ่ เหอ…”
และยังมีสถานที่สำคัญ เช่น ถ้ำขาดใหญ่บนเขา , โบสถ์มหาอุตห์ อายุ 100 ปี เป็นโบราณสถานที่สำคัญในการใช้ประกอบพิธีกรรมทางศาสนา และพิธีพุทธาภิเษกที่สำคัญ, พระบรมอนุสาวรีย์สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช(ผู้มีจิตรศรัทธาสร้างถวาย ปี 2544) , ตำหนักสมเด็จพระสังฆราชองค์ที่๑๙(เริ่มสร้างปี พ.ศ. 2540 เสร็จ พ.ศ. 2542) , สระน้ำโบราณหรือสระนางเลือดขาว(สำหรับสนมนางใน แต่เลือขาวนั้นเอิยถึง สาวผิวขาวเชื้อสายชาวจีน) , บ่อน้ำแร่โบราณ เป็นต้น
