สำหรับคนไทยโดยเฉพาะชาวบ้านริมน้ำโขง มีความเชื่อเกี่ยวกับตำนานพญานาคมาตั้งแต่อดีต โดยในทางพระพุทธศาสนามีความเชื่อว่า “บั้งไฟพญานาค” ที่ขึ้นเหนือลำน้ำโขง ในวันออกพรรษา ขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๑๑ เกิดจากความเลื่อมใสในพระพุทธศาสนา ของพญานาคที่มีต่อพระพุทธเจ้า
ซึ่งตามปกติแล้วพญานาคจะมีนิสัยดุร้าย แต่พอพระพุทธเจ้าเสด็จมาโปรดสัตว์ ก็เกิดความเลื่อมใสในพุทธศาสนา เลิกนิสัยดุร้ายและคิดจะออกบวช แต่ติดที่เป็นสัตว์ไม่สามารถบวชได้ จึงปวารณาตนเป็นพุทธมามกะ เมื่อพระพุทธเจ้าเสด็จขึ้นไปโปรดพระมารดา ที่สวรรค์ชั้นดาวดึงส์ จนครบ ๑ พรรษา และเสด็จกลับโลกมนุษย์ในวันขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๑๑ ด้วยบันไดแก้ว บันไดเงินและบันไดทอง ที่เหล่าเทวดาทำถวาย ส่วนมนุษย์โลกก็จะทำบุญตักบาตร นำดอกไม้ธูปเทียนไปกราบไหว้บูชา ความนี้เมื่อรู้ถึงพญานาคที่อยู่เมืองบาดาล จึงได้จัดทำ “บั้งไฟพญานาค” จึงได้ปล่อยบั้งไฟเพื่อบูชาพระพุทธเจ้า เฉลิมฉลองเช่นกัน และได้กลายมาเป็นประเพณีมาจนทุกวันนี้
บั้งไฟพญานาค หรือชื่อที่เรียกกันในก่อนปี พ.ศ. ๒๕๒๙ ว่า บั้งไฟผี เป็นปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นกลางแม่น้ำโขง เห็นได้จากทั้งฝั่งไทยและลาว ลักษณะเป็นลูกกลมเรืองแสงลอยขึ้นจากน้ำขึ้นไปในอากาศ บั้งไฟพญานาคเกิดช่วงวันออกพรรษาของแต่ละปี อีกทั้งบั้งไฟพญานาคยังไม่สามารถระบุสาเหตุได้แน่ชัด แต่มีคำอธิบายสามแนวทาง คือ เป็นปรากฏการณ์เหนือธรรมชาติตามตำนาน เป็นปรากฏการณ์ธรรมชาติ และเป็นการกระทำของมนุษย์
การเกิดบั้งไฟพญานาค บั้งไฟจะเอนเข้าหาฝั่ง หากขึ้นกลางแม่น้ำโขง แต่หากขึ้นริมฝั่ง บั้งไฟจะเอนออกไปกลางโขง ลักษณะเป็นดวงไฟขนาดเล็กเท่าหัวแม่มือ ไปจนถึงขนาดเท่าไข่ห่านหรือผลส้ม มีสีแดงอมชมพูออกสีบานเย็น หรือสีแดงทับทิม ไม่มีควัน ไม่มีเขม่า ไม่มีเปลว ไม่มีเสียง ไม่มีกลิ่น บั้งไฟพญานาคจะผุดออกจากผิวน้ำตั้งแต่ระดับ ๑-๓๐ เมตร พุ่งสูงขึ้นไปประมาณระดับ ๕๐-๑๕๐ เมตร เป็นเวลาประมาณ ๕-๑๐ วินาที แล้วจะดับหายวับไปในอากาศ ทั้งที่ดวงไฟยังโตอยู่ มิได้หรี่เล็กลงแล้วค่อย ๆ ดับ และไม่มีลักษณะโค้งตกลงมาเหมือนดอกไม้ไฟ
พญานาค เป็นความเชื่อในภูมิภาคเอเชียใต้และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยเรียกชื่อต่าง ๆ กัน แต่มีลักษณะร่วมกัน คือ เป็นงูขนาดใหญ่มีหงอน เป็นสัญลักษณ์แห่งความยิ่งใหญ่ ความอุดมสมบูรณ์ ความมีวาสนา อีกทั้งยังเป็นสัญลักษณ์ของบันไดสู่จักรวาลอีกด้วย
ลักษณะของพญานาคตามความเชื่อในแต่ละภูมิภาคจะแตกต่างกันไป แต่พื้นฐานคือพญานาคนั้นมีลักษณะตัวเป็นงูตัวใหญ่มีหงอนสีทองและตาสีแดง เกล็ดเหมือนปลามีหลายสีแตกต่างกันไปตามบารมี บ้างก็มีสีเขียว บ้างก็มีสีดำ หรือบ้างก็มี ๗ สี เหมือนสีของรุ้ง และที่สำคัญคือนาคตระกูลธรรมดาจะมีเศียรเดียว แต่ตระกูลที่สูงขึ้นไปนั้นจะมีสามเศียร ห้าเศียร เจ็ดเศียรและเก้าเศียร
